Ενώ τα συμπτώματα του κορωνοϊού μπορεί να περάσουν γρήγορα, μερικοί άνθρωποι έχουν μακροπρόθεσμες επιπτώσεις. Εξετάζουμε τα συμπτώματα του μακροχρόνιου COVID και προσφέρουμε μερικές συμβουλές για να τα διαχειριστούμε.
Τι είναι το long-COVID;
Ο όρος «σύνδρομο long-COVID» περιλαμβάνει τα συμπτώματα και σημεία, αλλά και τις επιπλοκές (όψιμες ή μακροχρόνιες) που εμμένουν ή εμφανίζονται 4 εβδομάδες μετά τη λοίμωξη με SARS-CoV-2. Το National Institute for Health and Care Excellence (NICE) προτείνει την ακόλουθη ορολογία για τις φάσεις που έπονται της λοίμωξης από τον ιό SARS-CoV-2:
- Οξεία COVID-19 (Acute COVID-19): αφορά σε σημεία και συμπτώματα έως 4 εβδομάδες
- Συνεχιζόμενη συμπτωματική COVID-19 (Ongoing symptomatic COVID-19): αφορά σε σημεία και συμπτώματα από 4 έως 12 εβδομάδες
- Μετά-COVID-19 σύνδρομο (Post COVID-19 syndrome): αφορά σε σημεία και συμπτώματα που αναπτύσσονται κατά τη διάρκεια ή μετά από τη λοίμωξη με COVID-19 και συνεχίζουν για περισσότερο από 12 εβδομάδες, χωρίς να μπορούν να αποδοθούν σε εναλλακτική διάγνωση.
Από τα παραπάνω προκύπτει ότι ο όρος long-COVID περιλαμβάνει τη συνεχιζόμενη συμπτωματική COVID-19 και το μετά COVID-19 σύνδρομο. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας και το Mount Sinai αναφέρουν ότι ο SARS-CoV-2, πέραν του ότι είναι ιός που προσβάλλει το αναπνευστικό, επηρεάζει και άλλα συστήματα. Έτσι οι ασθενείς με εμμένοντα συμπτώματα μετά από 3 μήνες, θα πρέπει να ξεκινούν τον διαγνωστικό έλεγχο από το αναπνευστικό σύστημα και να συνεχίζουν στο καρδιαγγειακό και σε άλλες οντότητες αν χρειαστεί.
Ποιες είναι οι κατηγορίες συμπτωμάτων του long-COVID;
Έρευνα που δημοσιεύτηκε τον Ιούνιο του 2021 από το Imperial College του Λονδίνου, με βάση μισό εκατομμύριο άτομα στην Αγγλία, διαπίστωσε δύο κύριες κατηγορίες συνεχιζόμενων συμπτωμάτων: μια μικρότερη ομάδα ατόμων με αναπνευστικά συμπτώματα, όπως βήχας ή δύσπνοια (αυτή η ομάδα ατόμων ήταν πιο πιθανό να είχαν αρχικά σοβαρή ασθένεια COVID-19) και μια μεγαλύτερη ομάδα με γενικότερα συμπτώματα και ιδιαίτερα εύκολη κόπωση.
Έρευνα που βασίζεται σε άτομα που ανέφεραν τα συμπτώματά τους για μακροχρόνιο COVID στην εφαρμογή Zoe Covid Symptom Study, εντόπισε επίσης δύο κύριες ομάδες συμπτωμάτων, μια κυρίως αναπνευστική, που περιλαμβάνει κόπωση και πονοκεφάλους, και μια δεύτερη ομάδα συμπτωμάτων που επηρεάζουν αρκετά μέρη του σώματος, όπως την καρδιά, τον εγκέφαλο και το έντερο. Στη μελέτη 4.182 ατόμων αναφέρθηκαν συνήθως καρδιακά συμπτώματα, όπως αίσθημα παλμών της καρδιάς ή αυξημένος καρδιακός παλμός, καθώς και συμπτώματα που δεν σχετίζονται με την καρδιά, όπως αίσθημα τσιμπημάτων ή μουδιάσματα.
Πόσο πιθανό είναι να έχω COVID για μεγάλο χρονικό διάστημα;
Το Γραφείο Εθνικής Στατιστικής του Ηνωμένου Βασιλείου (ONS) εκτιμά ότι μεταξύ 3 και 12% των ατόμων που κολλούν COVID-19 θα εξακολουθούν να έχουν συμπτώματα 12 εβδομάδες μετά την αρχική τους μόλυνση. Αυτό βασίζεται σε δεδομένα που δόθηκαν από 20.000 άτομα στην Έρευνα μόλυνσης από τον κορωνοϊό (CIS) μεταξύ 26 Απριλίου και 1ης Αυγούστου 2021.
Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι αυτές οι εκτιμήσεις έγιναν πριν η Omicron γίνει η κυρίαρχη παραλλαγή. Επειδή η Omicron δεν υπάρχει εδώ και αρκετό καιρό, δεν γνωρίζουμε ακόμη αν είναι περισσότερο ή λιγότερο πιθανό να οδηγήσει σε long-COVID. Επειδή οι περισσότεροι από τον πληθυσμό είναι πλέον πλήρως εμβολιασμένοι, θα είναι επίσης δύσκολο να πούμε εάν τυχόν διαφορές στα μακροχρόνια ποσοστά COVID οφείλονται στις διαφορές μεταξύ των παραλλαγών ή λόγω των προστατευτικών επιδράσεων του εμβολιασμού.
Το ONS εκτιμά ότι 1,3 εκατομμύρια άνθρωποι στο Ηνωμένο Βασίλειο εμφάνιζαν μακρά συμπτώματα COVID-19 από τις 2 Ιανουαρίου 2022. Αυτό αντιστοιχεί σε λίγο περισσότερο από 1 στους 50 του πληθυσμού (2,1%) με συμπτώματα που είχαν διαρκέσει περισσότερο από τέσσερις εβδομάδες από την μόλυνση. Το ποσοστό είναι αυξημένο από 1,2 εκατομμύρια (1,9%) στις 2 Οκτωβρίου, αντικατοπτρίζοντας την αύξηση των μολύνσεων από COVID-19 τον Δεκέμβριο του 2021. Περισσότεροι από 4 στους 10 (42%) από αυτούς τους ανθρώπους εμφάνιζαν μακρά συμπτώματα COVID-19 περισσότερο από ένα χρόνο, μετά την μόλυνση. Σχεδόν τα δύο τρίτα (63%) δήλωσαν ότι τα συμπτώματά τους είχαν μειώσει την ικανότητά τους να εκτελούν καθημερινές δραστηριότητες.
Έρευνα που δημοσιεύθηκε τον Ιούνιο, από το Imperial College του Λονδίνου, για μισό εκατομμύριο ενήλικες στην Αγγλία που ανέφεραν ότι είχαν ασθένεια COVID-19, διαπίστωσε ότι πάνω από το ένα τρίτο είχε ακόμη τουλάχιστον ένα σύμπτωμα 12 εβδομάδες αργότερα.
Μια μελέτη με επικεφαλής το Πανεπιστήμιο του Leicester σε λίγο περισσότερους από 1.000 ανθρώπους που χρειάζονταν θεραπεία στο νοσοκομείο για την COVID-19, διαπίστωσε ότι η πλειονότητα (7 στους 10) δεν είχε αναρρώσει πλήρως πέντε μήνες μετά την έξοδό τους. Οι συντάκτες της έκθεσης είπαν ότι ένας στους πέντε από αυτούς που συμμετείχαν στη μελέτη, θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι έχει νέα αναπηρία. Από αυτούς που εργάζονταν πριν εμφανίσουν COVID-19, σχεδόν ένας στους πέντε (17,8%) δεν εργαζόταν πλέον και ένας ακόμη στους πέντε (19,3%) είχε βιώσει μια αλλαγή στην εργασία του που σχετίζεται με την υγεία.
Πόσος χρόνος χρειάζεται για να αναρρώσει κανείς από το long-COVID;
Μελετάμε ακόμα πόσο διαρκεί η ασθένεια και αυτό ποικίλλει μεταξύ των ασθενών. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι τα μόνιμα αποτελέσματα δεν είναι μοναδικά για την COVID-19 – άλλες ιογενείς ασθένειες μπορούν επίσης να έχουν μόνιμες επιπτώσεις. Η μελέτη με επικεφαλής τους ερευνητές της Leicester που περιγράφεται παραπάνω, υποδηλώνει ότι μεταξύ εκείνων που χρειάζονταν νοσοκομειακή περίθαλψη για την αρχική ασθένεια, είναι σύνηθες να διαρκεί πέντε μήνες ή περισσότερο, και υπάρχουν ξεχωριστές αναφορές ότι διαρκεί 12 μήνες ή περισσότερο.
Ποια είναι τα συμπτώματα του long-COVID;
Τα διαρκή συμπτώματα του κορονοϊού μπορεί να περιλαμβάνουν:
- κούραση
- δύσπνοια
- δυσκολία στον ύπνο
- άγχος και κατάθλιψη
- αίσθημα παλμών της καρδιάς
- σφίξιμο ή πόνο στο στήθος
- πόνο στις αρθρώσεις ή στους μυς
- αδυναμία σκέψης ή εστίασης («ομίχλη του εγκεφάλου»)
- αλλαγή στην αίσθηση της όσφρησης ή της γεύσης
- επίμονο βήχα
Ποια μακροχρόνια συμπτώματα COVID είναι πιο κοινά;
Σύμφωνα με το ONS, τα πιο κοινά συμπτώματα που παρουσιάζουν τα άτομα με μακρά COVID είναι κόπωση (51%), απώλεια όσφρησης (37%), δύσπνοια (36%), ακολουθούμενα από δυσκολία συγκέντρωσης (28%).
Συμπτωματολογία και επιπλοκές long-COVID, σύμφωνα με τις αναθεωρημένες οδηγίες της Ελληνικής Πνευμονολογικής Εταιρείας
Κάθε ασθενής που νοσεί από COVID-19 θα πρέπει να ενημερώνεται για την πιθανότητα εμμενόντων συμπτωμάτων που συνήθως υποχωρούν μέσα σε 12 εβδομάδες και εμφανίζονται ανάλογα με την βαρύτητα της νόσου και την προηγούμενη κατάσταση της υγείας του. Σε περίπτωση μη βελτίωσης ή εμφάνισης νέων συμπτωμάτων, οι ασθενείς θα πρέπει να εξετάζονται από τον θεράποντα ιατρό τους.
Εμμένοντα συμπτώματα εμφανίζονται συχνότερα σε νοσηλευόμενους ασθενείς (Post Intensive Care Syndrome, προσβολή αναπνευστικού και καρδιαγγειακού). Ωστόσο, συμπτωματολογία που επηρεάζει την ποιότητα της ζωής των ασθενών μπορεί να εμφανίζεται και σε μη νοσηλευόμενους ασθενείς.
Η νόσος COVID-19, πέραν του αναπνευστικού, μπορεί να προσβάλει πολλά συστήματα. Για αυτό και είναι αναγκαία η γνώση τους, αλλά και η συνεργασία διαφόρων ειδικοτήτων. Παρακάτω παρουσιάζονται τα κύρια συμπτώματα και νοσήματα/επιπλοκές του Post-Covid συνδρόμου.
Ταξινόμηση κατά σύστημα
Αναπνευστικές επιπλοκές
- Βήχας/δύσπνοια, μειωμένη ικανότητα για άσκηση και υποξαιμία
- Διάμεση Πνευμονοπάθεια με μειωμένη διαχυτική ικανότητα και περιορισμό, αλλοιώσεις θαμβής υάλου και ινωτικές βλάβες στην απεικόνιση, πνευμονική εμβολή
- Σχετιζόμενες με το ανώτερο αναπνευστικό και ΩΡΛ: Ανοσμία-Αγευσία
Καρδιαγγειακές επιπλοκές
- Αίσθημα παλμών, δύσπνοια και θωρακικό άλγος
- Μυοκαρδίτιδα, μυοκαρδιακή ίνωση, καρδιακή ανεπάρκεια, αρρυθμίες, περικαρδίτιδα, ορθοστατική υπόταση
Νεφρικές επιπλοκές
Χρόνια νεφροπάθεια με μειωμένο EGFR έχει αναφερθεί 6 μήνες μετά
Δερματολογικές επιπλοκές
- Η τριχόπτωση είναι το κύριο σύμπτωμα και εμφανίζεται σε περίπου 20% των ασθενών
- Εξάνθημα (πχ κνίδωση)
Ρευματολογικές επιπλοκές
Αντιδραστική αρθρίτιδα, ινομυαλγία, νοσήματα συνδετικού ιστού
Ενδοκρινικές επιπλοκές
Εμφάνιση ή επιδείνωση σακχαρώδη διαβήτη, υποθυρεοειδισμός, υποξεία θυρεοειδίτιδα, διαταραχές εμμήνου ρύσης
Νευροψυχιατρικές επιπλοκές
- Καταβολή, μυαλγίες, κεφαλαλγία, αδυναμία, διαταραχές του αυτόνομου νευρικού συστήματος, γνωσιακές διαταραχές, διαταραχές μνήμης , οσφρητικές / γευστικές διαταραχές
- Ανησυχία, κατάθλιψη, διαταραχές ύπνου, μετατραυματικό στρες (PTSD)
Αγγειακές επιπτώσεις
Θρομβοεμβολικά επεισόδια (πνευμονική εμβολή, αρτηριακή θρόμβωση, εν τω βάθει φλεβοθρόμβωση)
Ουρολογικές επιπτώσεις
Ακράτεια, σεξουαλική δυσλειτουργία
Γαστρεντερικές
Έχει παρατηρηθεί παρατεταμένη απέκκριση του ιού στα κόπρανα ακόμα και σε ασθενείς με αρνητικό ρινοφαρυγγικό επίχρισμα. Η νόσος μπορεί δυνητικά να μεταβάλει το μικροβίωμα του εντέρου και να οδηγήσει σε εμφάνιση ευκαιριακών λοιμώξεων.
Άλλα
Παρατεταμένη δεκατική πυρετική κίνηση, απώλεια βάρους, έλλειψη βιταμίνης D, αλλεργίες και σύνδρομο ενεργοποίησης μαστοκυττάρων, χρόνια άλγη, επιδείνωση συνοσηροτήτων.
Συμβουλές για τη διαχείριση μακροχρόνιων συμπτωμάτων COVID
Κόπωση και δύσπνοια
- Ηρεμήστε – προγραμματίστε τι πρόκειται να κάνετε και μην υπερβάλλετε εαυτόν.
- Προσπαθήστε να χωρίσετε τις εργασίες που σας φαίνονται δύσκολες και να εναλλάξετε ευκολότερες και πιο δύσκολες δραστηριότητες.
- Εξετάστε την καλύτερη ώρα της ημέρας για να κάνετε ορισμένες δραστηριότητες με βάση τα επίπεδα ενέργειάς σας.
- Τα συχνά μικρής διάρκειας διαλείμματα είναι καλύτερα από τα μεγαλύτερα, επομένως ξεκουραστείτε πριν εξαντληθείτε.
- Μην σταματάτε να κάνετε πράγματα που σας κάνουν να αισθάνεστε χωρίς οξυγόνο. Εάν σταματήσετε να χρησιμοποιείτε τους μύες σας, θα αδυνατίσουν, γεγονός που μπορεί να σας αυξήσει τη δύσπνοια όταν προσπαθείτε να τους χρησιμοποιήσετε.
- Προσπαθήστε να αυξήσετε σταδιακά τη διάρκεια της άσκησης που κάνετε. Δοκιμάστε να κάνετε σύντομους περιπάτους ή να κάνετε απλές ασκήσεις ενδυνάμωσης.
- Εάν χρησιμοποιείτε μπαστούνι, γύρετε προς τα εμπρός σε αυτό όταν αισθάνεστε δύσπνοια.
Ενισχύστε τη διάθεση και τη ψυχική σας υγεία
- Να φροντίσετε τον εαυτό σας κατά τη διάρκεια της ανάρρωσής σας – να είστε προετοιμασμένοι ότι κάποιες μέρες θα είναι χειρότερες από άλλες.
- Η σύνδεση με άλλους ανθρώπους μπορεί να σας βοηθήσει να νιώσετε πιο ευτυχισμένοι – φροντίστε να διατηρείτε επαφή με την οικογένεια και τους φίλους σας.
- Η καθημερινή ρουτίνα μπορεί να συμβάλει στη διάθεσή σας και την αίσθηση σταθερότητας.
- Μένοντας ενεργοί, θα βοηθήσει στην απελευθέρωση ενδορφινών και θα βελτιώσει τη διάθεσή σας.
Συμβουλές για προβλήματα σκέψης ή μνήμης
- Κρατήστε σημειώσεις για να σας βοηθήσουν να θυμάστε πράγματα, είτε πρόκειται για συναντήσεις εργασίας είτε για ιατρικά ραντεβού.
- Προσπαθήστε να μειώσετε τους περισπασμούς της προσοχής.
- Μπορεί να σας βοηθήσει να κάνετε ένα σαφές πλάνο, πριν προσεγγίσετε οποιοδήποτε νέο ή περίπλοκο πρόβλημα ή κατάσταση. Χωρίστε το σε βήματα και συνεχίστε να το παρακολουθείτε καθώς είναι σε εξέλιξη.
Ανακούφιση από πόνο στις αρθρώσεις ή στους μυς
Οι ασκήσεις ευελιξίας (όπως διατάσεις, γιόγκα και τάι τσι) και ασκήσεις ενδυνάμωσης (όπως το ανέβασμα σκαλοπατιών, η άρση βαρών και η εξάσκηση με ζώνες αντίστασης) μπορεί να είναι χρήσιμες. Συμβουλευτείτε τον γιατρό σας πριν ξεκινήσετε ένα νέο πρόγραμμα άσκησης.
Οι επιπτώσεις του “long–COVID” σε επίπεδο κοινωνίας και δημόσιας υγείας έχουν αρχίσει να διαφαίνονται, και γι’ αυτό τον λόγο απαιτείται αυξημένη επαγρύπνηση και ευαισθητοποίηση με στόχο την έγκαιρη διάγνωση και αντιμετώπιση του συνδρόμου. Τα διαγνωστικά κέντρα Affidea βρίσκονται στην πρώτη γραμμή για να βοηθήσουν όσους ταλαιπωρούνται με συνεχιζόμενα συμπτώματα του συνδρόμου. Η επιστημονική ομάδα της Affidea, αντιλαμβανόμενη τις επιπτώσεις της πανδημίας στην υγεία όσων νόσησαν από την COVID-19 και εξακολουθούν να υποφέρουν με συμπτώματα, παρέχει την κατάλληλη διάγνωση με ειδικά πακέτα εξετάσεων.
